by Özgür ŞahinPlaton’un Devlet adlı eseri, Batı felsefesi ve siyasi düşüncenin temellerinden biridir. Bu eserde Platon, beş farklı yönetim biçimini inceleyerek adaletin nasıl sağlanabileceğini tartışır. Platon’a göre, en iyi yönetim biçimi bilge filozoflar tarafından yönetilen bir aristokrasidir. Ancak bu ideal devlete ulaşmak mümkün mü?
Eserin büyük bölümünde Platon, en ideal yönetim biçimi olarak bilge ve erdemli filozoflar tarafından yönetilen bir aristokrasiyi savunur. Ancak, böyle “idealize edilmiş” bir devletin gerçekten var olup olamayacağı tartışmaya açık bir sorudur. Devlet, mevcut yönetim biçimlerini tarihsel bir inceleme amacıyla değil, farklı varsayımsal siyasi “rejimlerin” artılarını ve eksilerini felsefi bir tartışma ile ele almak amacıyla kaleme alınmıştır.
Kaliforniya’daki Claremont McKenna Koleji’nde siyaset felsefesi profesörü olan Mark Blitz, “Platon’a göre devletin amacı insan mükemmelliğini ve erdemini geliştirmektir. Sonuç olarak Platon’a göre en iyi yönetim şekli filozofların yönetimidir,” diyor. “Ancak Devlet‘teki temel sorular şunlardır: Adalet nedir? Ve adaletin siyaset açısından sınırları nelerdir?”
Bu sınırlamalar, Devlet’in VIII. Kitabı’nda geniş şekilde ele alınır. Bu bölümde Sokrates, en iyi yönetim biçimi olan aristokrasiden başlayarak aşağıya doğru sırasıyla oligarşi, timokrasi, demokrasi ve tiranlık gibi daha düşük nitelikteki yönetim biçimlerini tartışır.
Platon ‘un Beş Yönetim Biçimi
Aristokrasi: En İyi Olanların Yönetimi
Platon’a göre en ideal yönetim biçimi aristokrasidir. Burada en bilge filozoflar, toplumu adil bir şekilde yönetmek için görevlidir. Aristokratik devletin hedefi, vatandaşlarına adalet, mutluluk ve huzur sağlamaktır.
Timokrasi: Onurun Öncelikli Olduğu Yönetim
Aristokrasiden sonra gelen timokrasi, onuru her şeyden üstün tutar. Sparta’nın bu yönetim biçimine örnek olabileceğini belirten Platon, timokratik karakterdeki kişilerin onur ve güce düşkün olduğunu ifade eder.
Oligarşi: Zenginlerin Egemen Olduğu Yönetim
Timokrasinin yozlaşmasıyla ortaya çıkan oligarklar, serveti ve mülkiyeti merkeze alır. Bu yönetimde zenginler güç sahibi olurken, fakirler dışlanır.
Demokrasi: Aşırı Özgürlük Getiren Yönetim
Platon’a göre demokrasi, bireysel arzuların yönetimi şekillendirdiği ve kontrolsüz bir özgürlük sağladığı için alt sıralarda yer alır. Toplumun her bireyi özgürdür, ancak bu aşırı özgürlük düzeni bozabilir.
Tiranlık: En Alt Seviyedeki Yönetim Biçimi
Demokrasinin yozlaşmasıyla ortaya çıkan tiranlık, despot bir liderin iktidarı ele geçirdiği en baskıcı yönetimdir ve platon’a göre tiranlık, adaletten en uzak ve insanları mutsuz eden yönetim biçimidir.
Sonuç olarak, Platon’un yönetim biçimlerine dair felsefi analizleri, ideal devletin nasıl olması gerektiğine dair kapsamlı bir bakış sunar. Onun adalet anlayışı, farklı yönetim biçimlerinin avantajlarını ve dezavantajlarını göz önünde bulundurarak toplumun en iyi şekilde nasıl yönetilebileceğini araştırır. Blitz’e göre, Devlet’te Platon’un savunduğu, tiranın en adaletsiz ve en mutsuz, filozofun ise en adaletli ve en mutlu olduğudur.
