by HisCulArtHayvanların alkol tüketimi, fermente meyveler üzerinden sandığımızdan çok daha yaygın gerçekleşiyor.
Fermente meyveleri yedikten sonra yabani hayvanların “sarhoş” davrandığına dair sayısız anekdot olsa da, insan dışındaki canlılarda etanol tüketiminin ender ve rastlantısal olduğu varsayılıyordu. Lakin 30 Ekim’de Trends in Ecology & Evolution mecmuasında yayımlanan bir incelemede, ekologlar bu varsayıma karşı çıkıyorlar. Ekologlara nazaran, etanol neredeyse her ekosistemde doğal olarak bulunduğundan, meyve ve nektar tüketen birden fazla hayvan etanole tertipli olarak maruz kalıyor.
Çalışmanın kıdemli müellifi, Exeter Üniversitesi’nden davranış ekoloğu Kimberley Hockings, “Etanolun yalnızca insanların kullandığı bir şey olduğu tarafındaki insan-merkezli bakış açısından uzaklaşıyoruz. Doğal dünyada etanol, sandığımızdan çok daha bol ölçüde var ve şekerli meyvelerle beslenen birden fazla hayvan bir ölçü etanole maruz kalıyor” diyor.
Etanol, yaklaşık 100 milyon yıl evvel çiçekli bitkilerin, mayaların fermente edebileceği şekerli nektar ve meyveler üretmeye başlamasıyla birlikte yaygınlaşmaya başladı. Günümüzde ise neredeyse her ekosistemde doğal olarak bulunuyor. Üstelik düşük enlemlerde ve nemli tropikal ortamlarda, ılıman bölgelere nazaran daha yüksek konsantrasyonlarda, yıl boyunca üretilebiliyor.
(İlgili: Alkol Tüketimi Primat Evrimini Şekillendirmiş Olabilir)
Doğal olarak fermente olmuş meyveler birçok vakit hacmen yalnızca yüzde 1–2’lik bir alkol oranına ulaşsa da, Panama’daki çok olgunlaşmış palmiye meyvelerinde bu oran yüzde 10,2’ye kadar çıkabiliyor.
Hayvanlar, mayaların etanol üretmesinden evvel de bu maddeyi parçalayabilen genlere sahipti, lakin evrimin, bu yeteneği meyve ve nektar tüketen memeliler ve kuşlar için hassas bir formda ayarladığına dair deliller var. Bilhassa primatlar ve sivri sincapçıklar (Treeshrew), etanolü verimli bir formda metabolize edecek biçimde ahenk sağladı.
Central Florida College’dan moleküler ekolog ve çalışmanın kıdemli müelliflerinden Matthew Carrigan, “Ekolojik açıdan bakıldığında, ağaçlarda gezinirken yahut geceleri yırtıcılara karşı tetikteyken sarhoş olmak önemli bir dezavantaj—soyunuzu devam ettirememenize sebep olabilir. Bu, insan davranışının tam karşıtı; beşerler ekseriyetle sarhoş edici etkiyi ister, lakin ekstra kalorilerden kaçınmaya çalışır. Öte yandan hayvanlar, sarhoşluk riski olmadan ek kaloriyi almaya odaklanır” diyor.
Hayvanların etanolü bilhassa etanolün kendisi için tüketip tüketmedikleri belgisiz; hayvan fizyolojisi ve evrimi üzerindeki tesirini anlamak için daha fazla araştırma gerekli. Lakin araştırmacılara nazaran etanol tüketimi, yırtıcı hayvanlar için çeşitli yararlar da sağlıyor olabilir.
Etanol öncelikle bir kalori kaynağı ve fermantasyon sırasında ortaya çıkan kokulu bileşikler hayvanları besin kaynaklarına yönlendirebilir. Lakin araştırmacılar, hayvanların etanolün kendisini tespit edebilmesinin pek muhtemel olmadığını söylüyor.
Etanol tıpkı vakitte tıbbi yararlar da sağlayabilir: Örneğin meyve sinekleri, yumurtalarını parazitlerden korumak için etanol içeren unsurlara kasıtlı olarak bırakıyorlar. Ayrıyeten meyve sineği larvaları yaban arıları tarafından parazitlendiklerinde ise etanol tüketimini artırıyorlar.
Exeter Üniversitesi’nden davranış ekoloğu ve çalışmanın baş muharriri Anna Bowland, “Bilişsel açıdan, etanolün endorfin ve dopamin sistemini tetikleyebileceği, bunun da toplumsallık açısından yarar sağlayabilecek rahatlama hissine yol açabileceği tarafında fikirler öne sürüldü. Bunu test etmek için etanolün yırtıcı tabiatta fizyolojik bir reaksiyon üretip üretmediğini sahiden bilmemiz gerekiyor” diyor.
Etanol tüketiminin yabanî hayvanlar için değerine ait pek çok cevaplanmamış soru var. Araştırma takımı, gelecekteki araştırmalarında primatlarda etanol tüketiminin davranışsal ve toplumsal tesirlerini, ayrıyeten alkol metabolizmasında rol oynayan enzimleri daha derinlemesine incelemeyi planlıyor.
Cell Press. 30 Ekim 2024.
Makale: Bowland, A. C., Melin, A. D., Güzelken, D. J., Hockings, K. J., & Carrigan, M. A. (2024). The evolutionary ecology of ethanol. Trends in Ecology & Evolution.
