by Özgür ŞahinBirinci Dünya Savaşı, Avusturya-Macaristan 1914’te Sırbistan’a savaş ilan ettiğinde, her iki tarafın müttefikleri de hızla çatışmaya dahil olmasıyla bölgesel bir mücadeleden dünya çapında bir savaşa dönüştü. 28 Haziran 1914’te, devrimci grup Genç Bosna’nın bir üyesi Avusturya-Macaristan tahtının varisi olarak kabul edilen Arşidük Franz Ferdinand’ı suikast düzenledi. Avusturya-Macaristan birkaç yıl önce Bosna-Hersek’i ilhak etmişti ve Genç Bosna, bu yönetimi devirmek için Sırp milliyetçilerinin yardımıyla bir devrim başlatmak üzere silah edinmişti. Avusturya-Macaristan, bu bağlantıyı ortaya çıkararak suikasttan bir ay sonra Sırbistan’a savaş ilan etti.
Bölgesel çatışmanın yaklaşık 20 milyon asker ve sivilin hayatını kaybettiği Birinci Dünya Savaşı’na dönüşmesinin sebebi, savaşın bitiminden bu yana tartışılıyor. Bu savaşın büyümesinin nedenlerinden biri de savaş öncesi Avrupa ülkeleri arasında kurulan karmaşık ittifak ağlarıyla ilgiliydi. Bu ittifaklar, Avrupa’da bazıları için savaşın önlenebileceği bir güç dengesi oluşturdu. Ancak birçok ülke için bu ittifaklar, genişleyen uluslararası çatışmaya katılmaktan başka seçenek bırakmadı.
Birinci Dünya Savaşı Öncesindeki İttifaklar
Birinci Dünya Savaşı ’nda iki ana blok bulunuyordu: Almanya, Avusturya-Macaristan, Bulgaristan ve Osmanlı İmparatorluğu’nun yer aldığı İttifak Devletleri. Fransa, İngiltere, Rusya, İtalya, Japonya ve daha sonra katılan ABD’den oluşan İtilaf Devletleri. İtalya dışında çoğu ittifak, savaş öncesi anlaşmalara dayanıyordu; İtalya sonradan taraf değiştirerek Müttefiklere katıldı.
Bu iki cephe arasındaki düşmanlıklar, kökenini 1870’teki Fransız-Prusya Savaşı’na dayandırır. Prusya liderliğindeki Alman devletleri, Fransa’nın kıtada yeniden hâkimiyet kurma çabasını engelledi. Bu savaştan sonra, Prusya ve diğer Alman devletleri birleşerek Alman İmparatorluğu’nu kurdu ve Avusturya-Macaristan ile ittifak yaptı. 1882’de İtalya, Almanya ve Avusturya-Macaristan’a katılarak Üçlü İttifak’ı oluşturdu.
Sonraki yıllarda, Avrupa devletleri güç kazanmak ve sömürge toprakları elde etmek için yeni ittifaklar ve anlaşmalar kurmaya devam etti. Fransa, Almanya’ya karşı bir müttefik arayışındaydı ve 1890’larda, doğu sınırında Almanya’ya tehdit oluşturan Rusya ile ekonomik ve askeri bir ittifak kurdu. Fransa ve Rusya, Fransa’nın geleneksel rakibi İngiltere ile ilişkilerini iyileştirerek Üçlü İtilaf’ı oluşturdular. Bu itilaf doğrudan bir askeri ittifak olmasa da Avrupa’daki bloklaşmayı güçlendirdi.
Albany Üniversitesi’nden tarih profesörü Richard Fogarty’ye göre, “İttifak sistemi temelde ortak bir güvenlik sağlama çabasıydı.” Ancak bu sistem, devletlerin tek başına rekabet ettiği eski yapının yerini alarak, iki ana blok hâlinde bir rekabet düzeni yarattı ve savaşın fitilini ateşledi.
Savaş Sırasında İttifakların Rolü
Arşidük Ferdinand’ın suikastının ardından Temmuz Krizi başladı. Bu ay boyunca Avusturya-Macaristan, Sırbistan’a bir dizi talep sundu. Sırbistan, Rusya’dan, Slav kardeş bir devlet olarak destek bekleyebileceğini bildiğinden, bu taleplerden birini kabul etmeyi reddetti. Avusturya-Macaristan, Almanya ile görüşerek savaş durumunda destek alacağına dair onay aldı, Rusya ise Fransa ile benzer bir anlaşma yaptı.
Fogarty, “Bence, savaşa girmeyi istemeyen taraflar, müttefiklerinin desteğine sahip olduklarını söyleyerek ve bunu bilerek, savaşın aslında önlenebileceğini düşündüler ya da umdular,” diyor. “Diğer bir deyişle, ‘Eğer Avusturya, Rusya’nın arkasında olduğunu bilirse, Sırbistan’a karşı herhangi bir şey yapmaya cesaret edemez.’ Ve Avusturyalılar da düşünüyor: ‘Eğer Rusya, Almanya’nın müdahil olacağını bilirse, herhangi bir şey yapmaya cesaret edemez’” şeklinde bir düşünce vardı.
Savaş İlanları Başlıyor
28 Temmuz’da Avusturya-Macaristan, Sırbistan’a savaş ilan etti. Takip eden bir buçuk hafta içinde Almanya, Rusya ve Fransa’ya savaş ilan etti, İngiltere Almanya’ya karşı savaş ilan etti ve Avusturya-Macaristan Rusya’ya savaş açtı.
İngiltere’nin savaşa katılma gerekçesi, aslında Fransa ve Rusya ile olan Üçlü İtilafı ile değil, 1839 tarihli ve Belçika’nın her zaman tarafsız bir devlet olması gerektiğini belirten çok daha eski Londra Antlaşması ile ilgilidir. İngiltere savaşa katıldığında, Almanya’nın Belçika’yı işgal ederek bu antlaşmayı ihlal ettiğini savundu.
Bundan sonraki dört yıl içinde, birçok diğer ülke de savaşa katıldı. Japonya, Birinci Dünya Savaşı ‘na 1914 Ağustos sonunda Müttefikler bloğunda katıldı. Kasım ayında Osmanlı İmparatorluğu ittifak devletine katıldı. Ertesi yıl, İtalya, daha önce ittifak kurduğu Almanya ve Avusturya-Macaristan’a karşı savaşa katıldı. 1917’de ise Amerika Birleşik Devletleri Müttefiklere katıldı.
1919’daki Versay Antlaşması, savaşın sona erme şartlarını belirledi ve çatışmanın büyük kısmının suçunu Almanya’ya yükledi. Ancak birçok ülkenin savaşa katılma sebebinin çok daha karmaşık olduğu gerçeği, o zamandan beri tartışılan bir konu olmuştur.
Kaynak
