by HisCulArtAvcı-toplayıcılar üzerine yapılan bir araştırma, çocukların insanlık tarihinin yüzde 99’u boyunca nasıl öğrendiklerini açıklıyor.
Kongo Havzası’ndaki avcı-toplayıcı çocuklar, Amerika Birleşik Devletleri’ndeki yaşıtlarından farklı olarak, altı yahut yedi yaşına geldiklerinde avlanmayı, yenilebilir bitkileri tanımayı ve bebeklere nasıl bakılacağını öğrenmiş oluyor.
Bu süratli öğrenme, sırf ebeveynlerden değil, daha geniş topluluktan da kültürel bilginin aktarıldığı eşsiz bir toplumsal ortam sayesinde mümkün oluyor. Bu durum, Proceedings of the National Academy of Sciences mecmuasında yayımlanan yeni bir araştırmada ele alınıyor.
Araştırma, Afrika’daki doğal ortamların geniş bir yelpazesinde, avcı-toplayıcı kümeler ortasında kültürel özelliklerin binlerce yıldır nasıl korunduğunu açıklamaya yardımcı oluyor.
(İlgili: 30.000 Yıl Evvel Çocuklar Kilden Kendi Oyuncaklarını Yapıyordu)
“Avcı-toplayıcıları inceliyoruz zira bu ömür şekli insanlık tarihinin yüzde 99’unu tanımlıyor” diyor çalışmanın baş muharriri ve Washington State Üniversitesi’nde antropoloji profesörü olan Barry Hewlett.
“Bedenlerimiz ve zihinlerimiz, çağdaş kent hayatından fazla bu cins küçük, samimi küme hayatına adapte olmuş durumda. Bu toplumlardaki çocukların nasıl öğrendiğini inceleyerek, insanların dünya genelinde çeşitli çevrelere ahenk sağlamasına imkan tanıyan düzenekleri ortaya çıkarmayı hedefliyoruz.”
Geniş Toplumdan Öğrenme
Hewlett ve meslektaşları, çalışmaları için avcı-toplayıcı toplumlarda çocukların kimden ve nasıl öğrendiğini inceleyen dokuz farklı kültürel transfer formülünü müşahede ve etnografik bilgilerle tahlil etti.
Analiz, bir çocuğun geniş aile üyelerinin bilgi transferinde evvelki niyetlerden daha büyük bir rol oynadığını ortaya koyuyor. Ayrıyeten araştırma, avcı-toplayıcı çocukların ve ergenlerin edindiği kültürel bilginin yaklaşık yarısının akraba olmayan şahıslardan geldiğini gösteriyor. Bu bulgular, evvelki çalışmaların ebeveynden çocuğa bilgi transferini daha fazla vurgulamasına aykırı düşüyor.
Hewlett, bu bulguların büyük ölçüde, avcı-toplayıcı toplumlarda çocukların ebeveynler, akranlar ve hatta topluluktaki akraba olmayan yetişkinler üzere çeşitli kaynaklardan öğrenmesiyle ilgili olduğunu belirtiyor. Bu durum, öğrenmenin ekseriyetle ebeveynler yahut resmi okul ortamındaki öğretmenler etrafında ağırlaştığı Batı’daki çekirdek aile modelinden farklılık gösteriyor.
Samimi ve Paylaşımcı Bir Ortam
Avcı-toplayıcı toplumlarda geniş, gayri resmi öğrenme ağı, yakın ömür şartları sayesinde mümkün oluyor. Ekseriyetle 25-35 şahıstan oluşan küçük kamplarda, bireyler birbirine birkaç adımlık aralıkta yaşıyor. Bu ortam, çocukların geniş bir insan yelpazesini gözlemlemesini ve onlarla etkileşim kurmasını sağlıyor. Böylelikle bebek bakımından yemek pişirmeye, avlanmadan toplayıcılığa kadar temel hünerleri öğrenebiliyorlar. Bu süreç ekseriyetle incelikli ve kelamsız bir biçimde gerçekleşiyor.
Eşitlik ve Özgürlük Vurgusu
Çalışma ayrıyeten, avcı-toplayıcılar ortasında kültürel bilginin aktarılmasında eşitlik, kişisel özerkliğe hürmet ve yaygın paylaşımın ehemmiyetini vurguluyor. Örneğin, çocuklar, etraflarındaki yetişkinlerin ve başka çocukların davranışlarını gözlemleyerek eşitliğin ve özerkliğin kıymetini öğreniyor. Öğrenmeye zorlanmıyorlar, bunun yerine kendi başlarına keşfetme ve hünerlerini deneme özgürlüğü tanınıyor. Bu yaklaşım, kültürlerini derinlemesine anlamalarını sağlıyor.
Hewlett, “Bu öğrenme yaklaşımı, mevcut bilginin üzerine inşa etme ve bunu kuşaklar boyunca aktarma yeteneği olan ‘birikimli kültür’ dediğimiz olguya katkıda bulunuyor” diyor.
“Diğer pek çok hayvanda toplumsal öğrenme yalnızca birkaç maharetle sınırlıyken, beşerler binlerce kültürel özelliği aktarabilecek karmaşık zihinsel ve toplumsal yapılar geliştirdi. Bu da, ağır ormanlardan kurak çöllere kadar çeşitli ortamlara ahenk sağlamamızı mümkün kıldı.”
Hewlett, bu araştırmanın, insanlarda toplumsal öğrenmenin tabiatına ve genel olarak kültürlerin vakit içinde nasıl korunduğuna ve değiştiğine dair daha detaylı bir anlayış sunduğunu umduğunu belirtiyor.
Washington State University. 19 Kasım 2024.
Makale: Barry S. Hewlett et al. (2024). Cultural transmission among hunter-gatherers. Proceedings of the National Academy of Sciences.
