by HisCulArtYaklaşık 900.000 yıl evvel atalarımızın neredeyse yok olmanın eşiğine geldiği argümanı, bilim dünyasında kabul görmüyor.
2023 yılında yayımlanan tartışmalı bir çalışma, insanlık tarihine dair çarpıcı bir tez ortaya atarak, çeşidimizin neredeyse bir milyon yıl evvel yok olmanın eşiğine geldiğini öne sürdü. Saygın bilim dergisi Science’da yayımlanan bu araştırma, dünya çapında büyük yankı uyandırdı. Fakat daha yakın vakitte yapılan data tahlilleri, atalarımızın bu kadar dramatik bir yok oluş tehlikesiyle hiç karşılaşmamış olabileceğini düşündürüyor.
FitCoal Modeli ve Bulgular
İlk çalışmanın muharrirleri, günümüzde yaşayan 3.000’den fazla bireyin genetik tarihini tahlil etmek için FitCoal ismini verdikleri bir hesaplama modeli geliştirdi. Bu modelle, bireylerdeki mutasyonlar geriye yanlışsız izlenerek genetik varyantların mevcut dağılımını açıklayabilecek nüfus dinamikleri incelendi.
Araştırmacılar, bilhassa Afrika kökenli genomlarda, yaklaşık 900.000 yıl öncesine ilişkin bir nüfus “dar boğazı” işareti tespit etti.
(İlgili: 900.000 Yıl Evvel İnsanlık Neredeyse Yok Olma Noktasındaydı)
Bulgulara nazaran, bu periyotta insan topluluklarının yüzde 98,7’si yok oldu ve global nüfus yalnızca 1.280 bireye kadar düştü. Fakat bu dar boğazın Afrika dışındaki genomlarda tespit edilmemesi, çalışmanın güvenilirliği konusunda önemli sorular doğurdu.
Bilimsel Eleştiriler
Bu bulguları eleştirenlerden biri, Cambridge Üniversitesi’nden Dr. Aylwyn Scally idi. Scally, FitCoal modelinin eski bir nüfus çöküşüne işaret etmiş olabileceğini, fakat başka modellerin bu sinyali doğrulayamadığını belirtti.
“Tüm bu usuller, mevcut insanların genetik farklılıklarına ve atalarına dayanarak geçmiş hakkında çıkarım yapmaya çalışır” diyen Scally, “Ancak yüz binlerce yıl öncesine gittiğinizde, bu farklılıkların birden fazla ortak bir cedde indirgenir. Bu nedenle çağdaş genetik farklar, 200.000 yıl öncesinden daha eskiye dair çok az bilgi verir” dedi.
Scally ve öteki uzmanlar, tarihi nüfus büyüklüklerini tekrar inşa etmek için kullanılan modellerin – mutation spectrum history inference (mushi) ve multiple sequentially Markovian coalescent (MSMC) üzere – ekseriyetle mutasyon oranlarına ait varsayımlara dayandığını ve bu kolaylaştırılmış yaklaşımların güvenilirliğini sınırladığını vurguluyor.
“Gerçeklik, modellerimizin temsil edebileceğinden çok daha karmaşıktır. Bu nedenle yanlış sonuçlar üretmek çok kolay.”
Alternatif Tahliller ve Yeni Bulgular
FitCoal modelinin temel bir hesaplama kusuru yapmış olabileceğinden şüphelenen birtakım bilim insanları, son aylarda kendi tahlillerini gerçekleştirdi. Şimdi hakem değerlendirmesinden geçmemiş bir çalışmada, önerilen dar boğazın mushi ile tespit edilmesinin imkânsız olduğu ortaya kondu. Benzeri formda, öbür modeller de bu nüfus çöküşünü doğrulamadı. Bu durumun nedenleri tam olarak anlaşılamamış olsa da, FitCoal’un öbür araçlardan farklı bir birleşim oranı kullanmasının tesirli olabileceği düşünülüyor.
Bu hafta Genetics mecmuasında yayımlanan bir öteki çalışma, FitCoal modelinin eski nüfus dinamiklerini hakikat bir halde modellemek için fazla kolay olduğunu öne sürdü. Çalışmanın müellifleri, “FitCoal, aslında bir dar boğaz olmadığı durumlarda bile keskin bir dar boğaz olduğunu varsayma eğiliminde. Yani rapor edilen dar boğaz büyük olasılıkla istatistiksel bir hata” diye yazdı.
Araştırmacılar ayrıyeten, cetlerimiz hakikaten yok olmanın eşiğine geldiyse, bunun izlerinin tüm çağdaş Afrika dışı popülasyonların genomlarında da görülmesi gerektiğini belirtiyor. Lakin bu izlerin FitCoal tarafından tespit edilmemesi, bulguların yanlış olabileceği kuşkusunu artırıyor.
Eleştiriler ve Şüpheler
Nüfus çöküşü fikrini birinci sefer ortaya atan araştırmacıların çalışmalarını kıymetlendiren Scally, “Eğer formülünüz muhakkak bir sinyali sadece sizin tespit ettiğiniz bir durumdaysa, bunun nedenini açıklamanız gerekir. Neden yalnızca sizin tekniğinizin bunu görebildiğini açıklamalısınız. Fakat makalelerinde bunu başaramıyorlar” dedi.
Bu açıklama eksikliği, birçok araştırmacının FitCoal’un güvenilirliğini sorgulamasına ve önerilen nüfus dar boğazının sırf istatistiksel bir kusur olabileceğini düşünmesine neden oldu. Scally, “Çoğu uzmanın daha muhtemel gördüğü şey, tekniklerinin bilgilerdeki makul bir özelliğe alışılmadık bir biçimde reaksiyon verdiği, bunun da büyük olasılıkla gerçeği yansıtmadığı” diyor.
IFL Science. 19 Aralık 2024.
Makale: Yun Deng, Rasmus Nielsen, Yun S Song. 2024. A previously reported bottleneck in human ancestry 900 kya is likely a statistical artifact. Genetics.
