by HisCulArtScience mecmuasında yayımlanan yeni bir araştırmaya nazaran, şempanzeler alet kullanma marifetlerini istikrarlı bir halde geliştiriyor.
Yeni bir araştırmaya nazaran bu süreç, farklı popülasyonlar ortasında göçler yoluyla fikirlerin paylaşılması sayesinde binlerce yıldır devam ediyor.
İnsanların en yakın yaşayan akrabaları olan şempanzelerde gözlemlenen bu durum, biz beşerler için de değerli çıkarımlar sunuyor. Çalışmanın baş müellifi Cassandra Gunasekaram’a nazaran, bu durum, tarihöncesinde atalarımızın da toplumsal bağları teknolojilerini geliştirmek için kullandıklarını destekleyen bir ispat.
(İlgili: Şempanzeler, Şifalı Bitkilerle Hastalıklarını Tedavi Ediyor)
Bilim insanları uzun vakittir şempanzelerin karmaşık davranışları, bilhassa de alet kullanma maharetlerini, bir kuşaktan başkasına aktarma yeteneklerine ilgi duyuyor. Fakat, insan medeniyeti Taş Devri’nden Uzay Çağı’na sıçrarken, şempanze “kültürü”—sosyal öğrenmeyle edinilen davranışlar— sabit kalmış üzere görünüyor.
Zürih Üniversitesi’nde doktora öğrencisi olan Gunasekaram, bu varsayımı sorgulamak için yola çıktı.
Bağlantılar İnovasyonu Tetikliyor
Gunasekaram ve grubu, Afrika genelindeki eski şempanze göçlerini izleyen genetik dataları, 15 farklı popülasyondan ve dört alt cinsten gelen yiyecek bulma davranışlarına ait müşahedelerle birleştirdi.
Bu davranışlar üç düzeyde kategorize edildi: alet gerektirmeyen davranışlar, su emmek için çiğnenmiş yaprakları sünger üzere kullanmak üzere kolay aletlerle yapılan davranışlar ve birden fazla alet içeren en karmaşık davranışlar.
Karmaşık alet kullanımı için çarpıcı bir örnek, Kongo’dan geliyor. Şempanzeler, bir termit yuvasına ulaşmak için yere sağlam bir çubukla tünel açıyor ve akabinde bir bitki sapının ucunu çiğneyerek fırça gibisi bir hale getirip tüneldeki termitleri “avlamak” için kullanıyorlar.
Araştırma, gelişmiş alet kullanımının, son 5.000 ila 15.000 yıl boyunca genetik değişimlerle temaslı popülasyonlarda güçlü bir formda korele olduğunu ortaya koydu. Bu durum, kümelerin etkileşime geçtiği yerlerde bu çeşit davranışların yayıldığını gösteriyor.
Üç alt çeşidin örtüştüğü bölgeler, en karmaşık alet kullanımına sahip yerlerdi. Bu durum, kümeler ortası irtibatların kültürel bilgi birikimini artırdığını gösteriyor. Buna karşılık, aletsiz yapılan kolay davranışlar, göçle daha az irtibatlıydı ve muhtemelen farklı bölgelerde bağımsız olarak gelişti.
Verimli Yiyecek Arama
Gunasekaram, bu durumun insanların teknolojik ilerlemeleri için fikir alışverişi ve kademeli inovasyonun ne kadar kritik olduğunu yansıttığını söylüyor. Bu süreç, insanları kolay abaküslerden çağdaş akıllı telefonlara götürdü.
“Bu teknolojiler o kadar karmaşık hale geldi ki, artık bir kişi tek başına onları sıfırdan tekrar icat edemez” diyor Gunasekaram.
Ancak, beşerler üzere olmayan şempanzelerin yeni bireylerle ve fikirlerle müsabaka fırsatları epey hudutlu. Göçler ekseriyetle yavaş gerçekleşiyor ve çoklukla cinsel olarak olgunlaşmış dişilerin, akraba çiftleşmesini önlemek için yeni topluluklara katılmalarıyla ortaya çıkıyor.
Eski genetik akışları tahlil etmek, şempanze kültürünün evrimini incelemedeki en büyük zorluklardan birini aşmaya yardımcı oldu: müşahede müddetinin hudutlu olması. Cins, bilimsel olarak sadece yaklaşık bir yüzyıldır araştırılıyor.
Ayrıca, “Şempanze aletleri çubuklar ve saplardan yapılıyor, bu yüzden bunlar vakitle bozuluyor” diye açıklıyor Gunasekaram. Bu durum, şempanze yapıtlarının nasıl evrimleştiğini izlemeyi neredeyse imkansız hale getiriyor.
Peki, şempanzeler bir gün insan zekasıyla yarışabilir mi? Pek mümkün değil. Lakin, gereğince vakit verildiğinde, daha verimli yiyecek arayıcıları olabilirler.
Örneğin, kimi popülasyonlar, taş çekiçler ve örsler kullanarak fındık kırmada daha ileri seviyede, hatta bir küme, örsü sabitlemek için yenilikçi bir formül bile geliştirdi, diyor Gunasekaram.
AFP. 24 Kasım 2024.
Makale: Gunasekaram, C., Battiston, F., Sadekar, O., Padilla-Iglesias, C., van Noordwijk, M. A., Furrer, R., … & Migliano, A. B. (2024). Population connectivity shapes the distribution and complexity of chimpanzee cumulative culture. Science, 386(6724), 920-925.
