by Özgür ŞahinYaklaşık 3.800 yıl önce, Hammurabi, bugünkü Irak’ı ve kısmen Kuveyt, Türkiye ile Suriye’yi kapsayan, Dicle ve Fırat nehirleri arasındaki Mezopotamya bölgesine hükmetmeye başladı. Babil kralının etkisi, yalnızca dönemin tarihi sınırlarında değil, aynı zamanda modern hukuk anlayışında da hissedilmektedir. ABD Yüksek Mahkemesi salonunun güney duvarında yer alan antik yasa koyucuların kabartmaları arasında onun tasvirine de rastlanır.
Bu kalıcı etki, Hammurabi Kanunları’ndan kaynaklanır. Yedi ayak dört inç boyutunda taş bir anıta çivi yazısıyla kazınmış 282 yasa ve düzenlemeden oluşan bu koleksiyon, 1901 yılında Fransız araştırmacı Jacques de Morgan tarafından keşfedilmiş ve bugün Paris’teki Louvre Müzesi’nde sergilenmektedir.
Tarihçiler, Hammurabi Kanunları’nı antik Mezopotamya’nın anlaşmazlık çözme, suçları cezalandırma ve ticari uygulamaları düzenleme sisteminin bir simgesi olarak görür. Bu sistemin, yüzyıllar boyunca gelişerek ABD ve diğer modern toplumların hukuk ve mahkeme düzenlerine ilham verdiği kabul edilir.
Villanova Üniversitesi’nde tarih profesörü olan Kelly-Anne Diamond, bu kanunlar için şöyle der: “Hammurabi Kanunları, Babil’in Birinci Hanedanlığı döneminde hukuk ve düzen hakkında ayrıntılı ve iyi korunmuş bir antik yazıttır.”
Masumiyet Karinesi İlkesi
Diamond’ın belirttiği gibi, Hammurabi’nin bazı yasaları günümüzde fazlasıyla sert, hatta barbarca görünebilir. Örneğin, çalıntı mal satmak veya yıkılan bir kusurlu bina inşa etmek ölümle cezalandırılırken, efendisine itaatsizlik eden bir kölenin kulağı kesilebiliyordu. Ancak, Diamond bazı yasaların dezavantajlı gruplara yönelik şefkat ve sorumluluk içerdiğini ifade ediyor. “Örneğin, Hammurabi Kanunları ‘nda nafaka ödemelerinin en erken örneklerinden birini görüyoruz,” diyor.
Bu kanunlar aynı zamanda Amerikan mahkemelerinde hala uygulanan bazı ilkeleri barındıran antik bir Mezopotamya hukuk sistemini yansıtır. Örneğin, Diamond’a göre, bir kişinin suçlu bulunması için delil toplanması ve suçun kanıtlanması gereklidir. “Masumiyet karinesi ilkesi, günümüzle güçlü bir bağ kuruyor,” diyor.
Hammurabi anıtının üst kısmında, kralın yasaları Mezopotamya’nın güneş tanrısı ve aynı zamanda tanrıların ve insanların yargıcı olan Şamaş’tan aldığı bir kabartma yer alır. Bu hikaye, Hammurabi’nin gücünün ilahi bir kaynaktan geldiği imajını pekiştirmiş olsa da, uzmanlar kanunların aslında mevcut yasalar ve önceki mahkeme kararlarından evrildiğini belirtir.
“Bilinilen en eski yasa koleksiyonu, Hammurabi’den 300 yıl önce hüküm süren Kral Ur-Nammu tarafından hazırlanmıştı ve bu kanunlar, Hammurabi’nin yasalarına kıyasla daha az fiziksel ceza ve daha fazla para cezası içeriyordu,” diyor Kaliforniya Eyalet Politeknik Üniversitesi Pomona’dan tarih profesörü emeritus Amanda H. Podany. Weavers, Scribes and Kings: A New History of the Ancient Near East kitabının yazarı olan Podany, “Ancak Hammurabi döneminde, yasaların sert ifadelerine rağmen, cezaların çoğu aslında para cezalarıydı. Dolayısıyla, yargı sistemi o yüzyıllar boyunca büyük ölçüde benzer bir şekilde işliyordu,” diye ekliyor.
Hammurabi Kanunları ve Gerçek Mezopotamya Hukuku
Hammurabi Kanunları, daha önceki Mezopotamya hukuk kurallarından farklıdır; daha ayrıntılıdır ve o dönemin yasalarına, kurallarına, toplumsal yapısına ve farklı gruplara nasıl uygulandığına dair daha fazla bilgi sunar. Orta Tennessee Eyalet Üniversitesi’nde lisansüstü çalışmalar dekanı ve Yakın Doğu uzmanı tarihçi Dawn McCormack, “Nüfus çeşitlendikçe, hukuk kuralları da yeni koşullara uyum sağladı,” diye açıklıyor.
Ancak, Hammurabi Kanunları ‘nın kendi zamanında ne kadar pratik bir öneme sahip olduğu belirsizdir. Tarihçiler, bunun kapsamlı bir yasa koleksiyonu olmadığını belirtir. Örneğin, kırık kemiklerin tedavisi için doktor ücretlerinden tahıl dövmek için öküz kiralama maliyetine kadar çeşitli konuları düzenlerken, cinayet gibi temel bir yasağın eksikliği dikkat çeker. “Hammurabi, tüm olası ihlalleri kapsama ya da bunların arkasında bir düzenleyici ilke oluşturma çabasında olmadı,” diyor Podany.
Ayrıca, Hammurabi yasalarını bir taş anıt üzerine kazıtarak büyük bir gösteriş yapsa da, Podany’ye göre, günümüze ulaşan Mezopotamya mahkeme kayıtlarında yargıçların bu yasaları kararlarında dikkate aldığına dair bir işaret yoktur.
Hammurabi’nin yasa koleksiyonu, gerçek yönetimden ziyade görünümle ilgili olabilir. Yasalarını 43 yıllık saltanatının sonlarına doğru, büyük ihtimalle gelecek kuşaklar tarafından nasıl hatırlanacağını düşündüğü bir dönemde ilan etti. Podany, “Bu kanunlar, Hammurabi’nin hem kendi döneminde hem de gelecekte adil ve dürüst bir kral olarak görülmek istediğini gösteriyor,” diyor. “Bunu kanunların önsöz ve sonsözlerinde özellikle vurgulamıştır.”
Diamond ise, “Hammurabi’nin, vatandaşlarını koruyan adil bir yönetici olarak görülmeyi istediği, aynı zamanda yeryüzündeki tanrıların temsilcisi, bir savaş lideri, inşaatçı ve nihai yargıç olarak algılanmayı önemsediği açık,” diye ekliyor.
Adil ve Tarafsız Adaletin Simgesi
Hammurabi Kanunları’nı, dönemin mevcut Mezopotamya hukuk sisteminin bir simgesi olarak görmek, belki de onun en önemli yönüdür. Bu sistemin yenilikleri, kalıcı bir etki yaratmıştır.
Podany, “Mezopotamyalılar, davaların gerçeğine ulaşmaya büyük önem veren bir sistem geliştirmişti. Bu, tanık ifadeleri, sözlü tanıklıklar, yazılı belgeler ve kişilerin yemin ederek doğruyu söylediklerini beyan etmeleriyle sağlanıyordu,” diye açıklıyor. “Yeminler özellikle etkiliydi, çünkü insanlar yalan söylemeleri durumunda tanrıların onları cezalandıracağına derinden inanıyordu. Duruşmaları bir yargıç heyeti dinler ve katipler genellikle mahkemede yaşananları kaydederdi. Bu sistemin etkili ve güvenilir olduğunu, insanların bireysel adaleti kendi ellerine almalarını önlediğini görüyoruz.”
Kanunların bir diğer önemi, adaletin adil ve tarafsız olması gerektiği fikrini yaymasıdır. Podany’e göre, Hammurabi bu kanunlar aracılığıyla, yalnızca zengin ve güçlülerin değil, fakirlerin de adalete erişmesini isteyen bir kral olduğunu vurgulamıştır. Bu, modern adalet sistemlerinin de ulaşmayı hedeflediği bir ideal olsa da her zaman tam anlamıyla başarılamaz.
Benzer Yazılar: https://www.britannica.com/biography/Hammurabi
